Het stemrecht van 1 miljoen niet-Belgen mag niet van goodwill afhangen.

Registratie niet-Belgen voor de verkiezingen.  

Bij de lokale verkiezingen op 13 oktober mogen niet-Belgen ook hun stem uitbrengen. Alleen is dit makkelijker gezegd dan gedaan. Mensen die hun bijdrage aan de democratische besluitvorming willen leveren, stuiten op tal van drempels. Hoewel middenveldorganisaties hun best doen om deze mensen de kans te geven naar de stembus te trekken, is er nood aan een structurele oplossing.

Het is donderdagavond en het regent wanneer Maria kletsnat de buurtwerking in Deurne Zuid binnenstapt. Ze heeft gehoord dat ze hier hulp kan krijgen om zich online te registeren om te kunnen stemmen. "Ik wist niet dat dit moest. Gelukkig vertelde een vriendin het me, maar ik kreeg het zelf niet geregeld.” Net als haar Belgische vrienden is Maria niet verplicht om te gaan stemmen, maar als ze dat toch wil, moet ze zich voor 1 augustus registreren … meer dan 10 weken voor de eigenlijke verkiezingen. Voor Adil een Marokkaanse man, liggen de kaarten nog moeilijker. “Omdat ik niet uit de EU afkomstig ben, moet ik bewijzen dat ik al vijf jaar in België woon. Ik weet niet waar ik die papieren ga opdiepen. Dat is niet fair. Ik wil mijn burgerplicht vervullen.”

Maria en Adil zijn niet de enigen die op dit soort onnodige drempels botsen. Sinds de invoering van stemrecht voor niet-Belgen twintig jaar geleden, blijft het aantal niet-Belgische burgers dat effectief naar de stembus trekt laag. In totaal gaat het om bijna één miljoen potentiële kiezers. Toch slaagden er in 2018 slechts 112.382 EU-burgers en 18.267 burgers van buiten de EU zich om te stemmen. Dat is respectievelijk 14,90 procent en 13 procent van beide groepen. Dit moet en kan ook beter.

Communicatie

Ten eerste moeten mensen meer en betere informatie krijgen. Vandaag communiceert de overheid nauwelijks met deze groep. Nochtans gaat het hier over een essentieel democratisch recht. Het beleid verschilt ook nogal van gemeente tot gemeente. Het staat lokale besturen namelijk vrij om zelf te beslissen hoe en in welke mate ze hun niet-Belgische burgers op de hoogte brengen. Pijnlijk daarbij is dat het overheidspersoneel niet altijd volledig op de hoogte blijkt van de verschillende procedures.

Het spreekt voor zich dat de bevoegde ambtenaren de nodige kennis moeten hebben over het stemrecht van niet-Belgen. Goede dienstverlening is cruciaal om meer registraties te krijgen. Het vereist ook meer samenwerking tussen verschillende politieke niveaus. De modaliteiten van de registratie zijn een federale bevoegdheid, terwijl de organisatie van gemeenteraadsverkiezingen Vlaamse materie is, en uiteindelijk komt iedereen met zijn gemeente in contact om de registratie af te handelen. Deze lokale besturen moeten minstens versterkt worden met duidelijke richtlijnen en informatie. Bovendien zouden niet-Belgen, net als de Belgen, direct aangeschreven kunnen worden over de uitoefening van hun stemrecht.

Makkelijkere registratie

Maar er is meer mogelijk dan een betere communicatie. Onze wetgeving biedt immers kansen die we vandaag onderbenutten. Zo is het in België, in tegenstelling tot andere landen, mogelijk vanaf de eerste dag na de jongste lokale verkiezingen om te registreren als kiezer. Bovendien dient die registratie slechts eenmalig te gebeuren.

Dat wil zeggen dat het voor gemeentebesturen mogelijk is om gebruik te maken van elk contact dat ze met hun burgers hebben om hen geregistreerd te krijgen. Zo kan het een boodschap zijn die toegevoegd wordt aan het welkomstpakket voor nieuwe burgers. Reeds ingeschrevenen kunnen dan weer geregistreerd worden bij hun eerstvolgende bezoek aan het gemeenteloket. Het spreekt wel voor zich dat we dit niet kunnen overlaten aan de gemeentelijke autonomie. Als we hierin rechtsgelijkheid willen is een uniforme aanpak over de gemeentegrenzen heen onontbeerlijk.

Middenveld springt in de bres

Maar vooralsnog ontbreken al dit soort eenvoudige maatregelen waardoor grote groepen mensen hun stem niet kunnen laten horen in het democratisch proces. Her en der springen middenveldorganisaties in de bres. Campagnes zoals ‘Ieders Stem Telt’ en ‘Ik Stem Ook’ proberen lokale besturen te informeren. Omdat het registreren sinds dit jaar online kan, proberen ze ook mensen zelf te registeren. Dat is al vooruitgang. Vroeger moesten mensen zich persoonlijk bij het gemeentehuis aanmelden of hun aanvraag per post opsturen.

Maria is alvast heel blij dat het gelukt is om zich te registreren. “Ik woon hier en betaal belastingen. Waarom zou ik dan niet mogen meebeslissen over wat er met dat geld gebeurt? Stemmen geeft me het gevoel er echt bij te horen. Door mee te praten maak ik deel uit van de gemeenschap hier. Ik ben dus heel blij met wat Ieders Stem Telt doet.”
 

De mosterd in Brussel halen?

Maria’s woorden doen deugd. Alleen kunnen we het stemrecht van 1 miljoen kiezers niet laten afhangen van de goodwill van middenveldorganisaties. Stemgerechtigden de mogelijkheid geven te stemmen is een pijler van ons democratisch systeem. Het is de plicht van de overheid om haar burgers daarover goed te informeren en al het mogelijke te doen opdat mensen op een zo toegankelijk mogelijke manier van hun stemrecht gebruik kunnen maken.

We kunnen misschien de mosterd in Brussel halen. Het Brusselse parlement keurde onlangs een resolutie goed die stelt dat het Gewest stemgerechtigden niet alleen moet aanschrijven om hen te informeren over het stemrecht. Het Parlement wil ook dat het Gewest inzet op communicatie die uniform en begrijpelijk is aan de hand van grafisch materiaal en pictogrammen. De resolutie legt de verantwoordelijkheid bij het Gewest om te monitoren of de deelname aan de lokale verkiezingen verbetert. In Brussel beseffen ze dus al: Ieders Stem Telt, ook die van Niet-Belgen. Nu Vlaanderen nog...

Jessica Rombaut en Eef Jonkers (medewerkers Ieders Stem Telt). De kernpartners van IST zijn SAAMO, Beweging.Net, Uit De Marge, Welzijnszorg en SAM steunpunt Mens en Samenleving.

Foto: Layla Aerts